نکات اجرایی تخصصی در طراحی و اجرای پشتبام ساختمانها
مقدمه:
پشتبام ساختمانها، صرفنظر از کاربری سازه، یکی از مهمترین سطوح عملکردی یک بنا است که میتواند نقشهای متعددی اعم از حفاظت، عملکرد مکانیکی، صرفهجویی انرژی، فضای زیستی و زیباییشناختی ایفا کند. در ادامه به مهمترین نکات اجرایی و طراحی در این حوزه پرداخته میشود:
1. خودداری از نصب تجهیزات مکانیکی مانند کولر روی پشتبام
دلایل:
- افزایش وزن مرده بر سازه و کف پشتبام
- افزایش احتمال نفوذ آب به واسطه بازشوها و پایهها
- خرابی زودهنگام عایقهای رطوبتی بهدلیل لرزش و نشت روغن یا آب
- ایجاد آلودگی بصری در نمای ساختمان و منظر شهری
- انتقال لرزش و صدا به طبقات بالایی
راهکارها:
- پیشبینی محل مناسب در جانپناه یا بالکنهای خدماتی برای نصب تجهیزات مکانیکی
- استفاده از سیستمهای HVAC مرکزی در بام (در ساختمانهای بزرگ) با پایههای بتنی جدا از بام
- طراحی اتاقک تأسیسات در بام (Roof Utility Room) با کف عایق و زهکشی شده
2. ضرورت وجود عایقهای حرارتی و رطوبتی و در صورت امکان عایق صوتی
عایق رطوبتی:
- از مصالحی چون ایزوگام، قیرگونی یا ممبرانهای پلیمری استفاده میشود.
- اجرای شیببندی مناسب (حداقل 1٪) برای هدایت آب به آبرو یا کفشور الزامی است.
- استفاده از حفاظ مکانیکی (نظیر موزاییک یا بتن سبک) برای محافظت فیزیکی از لایه عایق
عایق حرارتی:
- کاهش اتلاف انرژی سرمایشی و گرمایشی طبقه زیر بام
- استفاده از پلییورتان، پلیاستایرن اکسترود، پشم سنگ یا ترکیب چند لایه
- نصب در لایههای زیر عایق رطوبتی یا در سقف طبقه زیرین
عایق صوتی (اختیاری ولی موثر):
- کاهش انتقال صدای باران، تگرگ یا تجهیزات خارجی
- استفاده از مصالح صوتگیر مانند پشم شیشه فشرده یا فومهای آکوستیک
3. تبدیل پشتبام به فضای سبز یا بامسبز (Green Roof)
مزایا:
- افزایش سطح فضای سبز در محیطهای متراکم شهری
- کاهش دمای محیط اطراف و کمک به بهبود اقلیم خرد
- بهبود کیفیت هوای اطراف و جذب گرد و غبار
- کاهش اثر جزیره حرارتی شهری (Urban Heat Island)
- ایجاد فضای عمومی مفید برای ساکنین
چالشها و راهکارها:
- بار اضافی: نیاز به محاسبه بار مرده و زنده اضافی بام سبز (حدود 200 تا 400 کیلوگرم بر مترمربع)
- راهکار: استفاده از سیستمهای سبک بام سبز Extensive با خاک کمعمق
- زهکشی: طراحی لایه زهکش و خروج آب اضافی
- نفوذ رطوبت: استفاده از لایه عایق رطوبتی مقاوم در برابر ریشه گیاهان (Root Barrier)
- نگهداری: در نظر گرفتن دسترسی و تأسیسات آبیاری
4. جایگزینی گلهای مصنوعی با گلهای طبیعی در فضای داخلی
مزایا:
- بهبود کیفیت هوای داخلی از طریق جذب CO₂ و تولید اکسیژن
- افزایش رطوبت نسبی فضای داخلی
- کاهش استرس و ارتقاء روانی ساکنین
- ارتقاء زیبایی و حس زندگی در فضای داخلی
راهکارها:
- طراحی مکانهای اختصاصی مانند طاقچه سبز (Green Shelf) یا دیوار سبز داخلی (Living Wall)
- استفاده از گیاهان مقاوم به نور کم و شرایط آپارتمانی مثل فیکوس، پتوس، زامیفولیا
- توجه به زهکشی، تعویض خاک و سیستمهای آبیاری قطرهای داخلی
5. اجرای اصولی دستانداز (جانپناه) پشتبام و الزامات ایمنی
ضوابط ایمنی:
- حداقل ارتفاع دستانداز: ۱۱۰ سانتیمتر
- در صورت استفاده از نرده، باید از ترکیب آن با دیوار استفاده شود تا ایمنی کامل فراهم شود
- استفاده از مصالح مقاوم در برابر شرایط جوی (بتن، سنگ، کامپوزیت)
نکات اجرایی:
- تأمین آبچکان مناسب در لبه جانپناه برای جلوگیری از تخریب نما
- پیشبینی پوشش ضدنفوذ در کف و جانپناه جهت کاهش رطوبت
- ایجاد دسترسی آسان و ایمن به بام برای تعمیرات و نگهداری
جمعبندی و پیشنهادات کاربردی:
موضوع | چالش اصلی | راهکار تخصصی |
---|---|---|
نصب کولر | آسیب به سازه و عایق | مکان یابی خارج از بام یا اتاقک خدمات |
عایقها | اتلاف انرژی و نفوذ رطوبت | ترکیب لایههای رطوبتی و حرارتی با محافظ فیزیکی |
فضای سبز بام | بار مرده، نفوذ آب | استفاده از سیستم Extensive و لایههای ضد ریشه |
گلهای طبیعی | نیاز به مراقبت | استفاده از گیاهان مقاوم، طراحی مدولار |
جانپناه | ایمنی پایین | حداقل ارتفاع، مصالح مقاوم، اجرای مهندسی |
گروه مهندسی بکتاش بانی در کرج، پیشرو در ارائه اکسسوریهای معماری مدرن و لوازم دکوری، با خدمات طراحی، نظارت و اجرای پروژههای مهندسی عمران فعالیت میکند. این گروه با ترکیب طرحهای سنتی و رنگهای زنده، محصولاتی هنری ارائه میدهد که از تولیدکنندگان داخلی حمایت میکند.